نیرنگستان

توضیحات

معرفی کتاب نیرنگستان اثر صادق هدایت

نیرنگستان کتابی است در مورد آداب و رسوم و خرافات رایج بین ایرانیان که در طول تاریخ روی هم تلنبار شده و مردم گویی در زیر آن ها مدفون شده اند. این ها چون کارتنک بر دست و پای مردم تنیده شده و رهایی از آن ها حتا اگر میلی به این کار در کسی باشد بسادگی امکان ندارد. این ها در کل و از آن جا که به ندرت می‌توان خوب و بدشان را از هم جدا کرد، در مجموع دست و پا گیر و خفقان آورند.

شاید یکی از مللی که بیشترین حجم این نیرنگها را دارد ایران باشد. چرا که در طی تاریخ اقوام گوناگونی به این‌جا آمده و ضمن فتح کشور در این‌جا مانده و زاد و ولد کرده اند. هر یک از این اقوام با خود هر آنچه را که داشته با خود آورده و در این جا پراکنده اند. آن ها اکنون دیگر ایرانی هستند و این خرافات را هم ما ایرانی می نامیم.

هدایت به نقل از هگل می گوید:

در خصوص پیدایش خرافات و افسانه ها نزد اقوام اولیه، مبدا و اصول آن ها همه از یک احتیاج طبیعی ناشی می شود که به صورت اصل علت و معلول در قوانین عقلانی بروز کرده و به خصوص این خرافات در اثر حوادث طبیعی مانند رعد و برق و زمین لرزه و خسوف و کسوف و غیره که تولید ترس یا تهدید خطری را می کند ایجاد می شود. لزوم وجود این حوادث طبیعی که محکوم قانون علت و معلول است نزد مردمان اولیه ثابت شده و می رساند که آن ها این خاصیت را از نیاکان خودشان –میمون های بزرگ- به ارث برده اند. او وجود خرافات که بیشتر ناشی از ترس است را در حیوانات هم مثال می‌زند.

چیزی که قابل توجه است این می باشد که نه تنها ملل بیگانه خرافات زیادی برای ایران آوردند بلکه برای از بین بردن آثار ایران کوشش نمودند آنچه که اصل و ریشه ایرانی داشته به صورت اجنبی در آوردند. مثلا اسکندر یونانی که در ادبیات ایران شهرت بیجا پیدا کرده همان کسی است که ایرانیان او را ملعون می نامیدند بعد از اسلام صورت پیغمبر حق به جانب به خودش می گیرد.

هرگاه اسکندر و رستم را با یکدیگر مقایسه بکنیم خواهیم دید که اغلب افسانه های جعلی که به اسکندر نسبت می دهند بی شباهت به داستان رستم نامی نمی باشد. رستم کله دیو سفید خودش بوده و اسکندر را عربها ذوالقرنین ترجمه می کنند.۱ افسانه آب حیوان و مسافرت اسکندر به ظلمات بی شباهت به هفت خوان رستم نیست که از افسانه های ایرانی است.

قوس قزح یا کمان در قدیم به کمان رستم شهرت داشته است و از اینگونه دخل و تصرفها زیاد است که افسانه ها و یادگارهای تاریخی ایرانی را منحرف کرده رنگ و روی اجنبی به آن بسته اند. مثل نسبت قبر مادر سلیمان به قبر کوروش در مرغاب و دادن لقب دیویند به سلیمان در صورتی که از همه قراینی که در دست است تهمورث مشهور به دیوبند بوده و نسبت این قدرت به سلیمان جعلی و مغلطه محض می باشد. در نسخه خطی ابصال و سلامان (سلامان و ابسال!) می نویسد: «سلیمان ابن داود از انبیای بنی اسرائیل بود. بعد از موسی و قبل از عیسی نه در تورات و نه در انجیل خبری از دیو و از انگشتر نیست، سلیمان لغت فرس….

صادق هدایت اندیشه ها و ایده ها و نوشته هایش معروف تر از آن می باشد که مجدد از آنها یاد بشود. مسائل صحبت شده درباره ی این اثر را هم به راحتی و زیبایی بخصوصی خود هدایت داخل مقدمه آن آورده است.

خیلی از نکته های این نوشته را هم اکنون در اثرها و رمانهای هدایت به روشنی می شود پیدا نمود. با این حال شاید گفتن چندین نکته احتیاج باشد.اول اسم کتاب نیرنگستان می باشد همان گونه که به آن اشاره داشته است. داخل ادبیات پهلوی و پازند نمونه ای می باشد به اسم نیرنگستان که تکه ای از نگاشته های اوستایی با گزارش و شرح پهلوی آن جمع آوری شده است. نیرنگ کلمه ی پهلوی می باشد با مفهوم آیین دینی و راز و نیاز و دعا نمودن. پارسیان به جای این کلمه از حرف گجراتی گیریا استفاده کرده اند.

چکیده

کتاب نیرنگستان ، یک فرهنگ ‌نامه فولکلور می‌باشد. صادق هدایت برای نگارش این کتاب از نسک‌های پهلوی بهره برده است. در این کتاب به ریشه و تاریخچه برخی از اعمال فرهنگی در ایران قدیم پرداخته شده است. آداب زناشویی، رسوم ‌مربوط به تولد، تعبیر خواب و رویا، ریشه برخی از جشن‌ها، افسانه‌های عامیانه و… از آن‌جمله ‌اند.

در مورد نیرنگستان به خطا نرویم و بپنداریم که نسک تماماً اوهام و خرافات و افکار سخیفه را در بر می‌گیرد. چرا که هدایت در دیباچه آن برخی از این آیین‌ها را می‌ستاید و از آن‌ها به نام یادگارهای نیک ایرانی یاد می‌کند. این باورها و پندارها را نشانه سالگذشت مردمی می‌داند که زیاد پیر شده، زیاد فکر کرده و زیاد افکار شاعرانه داشته‌است.

این کتاب چون فرهنگی کامل در چندین فصل طبقه ‌بندی شده است:

آداب و تشریفات زناشویی- تاریخچه- زن آبستن- اعتقادات و تشریفات گوناگون- آداب ناخوشیها- برای برآمدن حاجت ها– خواب- مرگ- تفأل ناشی از اعضای بدن- تفأل، نفوس، مروا، مرغوا- ساعات، وقت، روز- احکام عمومی- دستورها و احکام عملی- چند اصطلاح و مثل- چیزها و خاصیت آن- گیاه‌ها و دانه ها- خزندگان و گزندگان- پرندگان و ماکیان- داو ودد- بعضی از جشن‌های باستان- جاها و چیزهای معروف- افسانه‌های عامیانه- گوناگون.

صادق هدایت بر این باور است که بیشتر این باورها و آیین‌ها از آن جا وارد فرهنگ ایرانی شده که جادوگران در دوره نگارش اوستا نفوذ زیادی داشته‌اند و اوستا علیه آن‌ها این احکام را صادر کرده که پسها بروی عادات و پندارها و باورها و آیین‌های رایج درآمده. چراکه کهن‌ترین بخش اوستا همان گاتها می‌باشد و بخش‌های مورد بحث پسا به اوستا ملحق شده‌است.

کتاب های مرتبط

1-معرفی کتاب نیرنگستان در یوتیوب

2- معرفی کتاب نیرنگستان در آپارات