Description

معرفی کتاب نو ارغنون اثر فرانسیس بیکن

کتاب «نو ارغنون» یک اثر فلسفی است که توسط فرانسیس بیکن ، به زبان لاتین نوشته شده و در سال 1620 منتشر شده است. بیکن در مورد سیستم جدیدی از منطق توضیح می دهد که معتقد است از شیوه های قدیمی قضاوت برتر است. این روش امروزه به عنوان روش باکونی شناخته می شود.

برای بیکن ، یافتن ماهیت یک چیز یک فرایند ساده کاهش و استفاده از استدلال استقرایی بود. برای یافتن علت “طبیعت خارق العاده” مانند گرما ، باید همه موقعیتهایی را که در آن گرما یافت می شود ، لیست کنید. سپس باید فهرستی دیگر تهیه شود که مواردی مشابه با موارد لیست اول را به جز کمبود گرما فهرست کند. جدول سوم مواردی را نشان می دهد که گرما می تواند در آن متفاوت عمل کند.
“ماهیت شکل” یا علت گرما باید آن چیزی باشد که در همه موارد جدول اول مشترک است ، از همه موارد جدول دوم فاقد است و در موارد جدول سوم از نظر درجه متفاوت است.
یکن امیدوار است که تحقیقات تجربی ، به همین ترتیب ، ایده های قدیمی علمی را در هم بشکند و به درک بیشتری از جهان و آسمان ها منجر شود.

درباره کتاب نو ارغنون

مبدع «نو ارغنون» زمانیست که در برابر تأکید ارسطو بر «قیاس» به عنوان روش اصلی کسب معرفت، فرانسیس بیکن بر «استقراء» تأکید نمود و استقراء را موضوع خاص «ارغنون جدید» یا منطق جدید خود قرار داد. این منطق جدید فرانسیس بیکن همان «منطق علمی» است که در علوم جدید مورد توجه و استفاده قرار گرفته است. بدین لحاظ امیل بریه، «نو ارغنون» فرانسیس بیکن را «برنامهء علوم طبیعت همراه با بخشی از منطق که مربوط به آنها است» می داند. فرانسیس بیکن منطق استقراء تجربی را برتر از روش شناسی علوم ریاضی می داند و از این نظر با «رنه دکارت» (فیلسوف فرانسوی که پدر فلسفهء مدرن نامیده شده است و یکی دیگر از بانیان علوم مدرن محسوب می شود) تفاوت دارد.

بخشی از کتاب نوار غنون

بیکن در نظر داشت کتابی به نام «احیاء کبیر Instauratio Magna» شامل شش قسمت تألیف نماید، ولی به اتمام آن کامیاب نشد و صرف نظر از بعضی تحریرات جزئی فقط قسمت اول و دوم آن کتاب را انجام داد که اولی موسوم است به پیشرفت دانش Advancement og Learning و دومی عبارت است از «نو ارغنون» که تحت عنوان Novum Organum به سال ۱۶۲۰ به زبان لاتین انتشار یافت. البته نام کتاب منطق ارسطو را به خاطر می‌آورد که وی آن را ارغنون (Organon) نامیده بود و منظورش این بود که منطق ساز یا آلت حفظ فکر از خطاست. علمای اسلام نیز منطق را به همان عنوان تعریف می‌کنند. (المنطق آلته تعصم مراعاتها الفکر عن الخطاء).

نهایت اینکه منظور بیکن از عبارت «نو ارغنون» یا ساز تازه چنانکه مطالب کتاب هم مبین آن است این است که گویا او راه و روش نوینی در منطق ایجاد نموده و آن اهمیت دادن به مشاهده و تجربه و توسعه و تنظیم کار استقراء علمی است، ولی می‌دانیم که استقراء در منطق ارسطو هم هست و بیکن مطلب تازه‌ای نیاورده، الّا اینکه طرز بحث و انتقاد او در آن زمان که هنوز افکار قرون وسطی و عقاید اهل مدرسه در اذهان مستولی بود تا حدی تازگی داشت و الحق مردم را متوجه به علوم ساخت.

چنانکه ذکر شد «نو ارغنون» را خود بیکن به لاتینی تألیف کرد و آن از دو فصل (یا دو کتاب) مرکب است که تحت عنوان «کلمات قصار» از «تفسیر طبیعت و حکومت انسان» بحث نموده. عمده مطالب و روش بیکن در قسمت اول آمده که کتاب حاضر ترجمه آن است.

فرانسیس بیکن

زاده ۲۲ ژانویه ۱۵۶۱ و درگذشته ی ۹ آوریل ۱۶۲۶، فیلسوف، سیاستمدار، دانشمند، حقوق‌دان و نویسنده انگلیسی بود. بسیاری وی را محور اصلی تحول فکری در قرون وسطی می‌دانند تا جایی که او را از بانیان انقلاب علمی می‌شمارند و پایان سلطه کلیسا بر تفکر را به اندیشه‌های او نسبت می‌دهند. او را پدر تجربه‌گرائی می‌نامند

دو کتاب مهم بیکن

دو کتاب مهم او ارغنون نو (۱۶۲۰) و آتلانتیس نو (۱۶۲۷) است که در اولی ضمن نقد منطق ارسطو روش علمی تازه‌ای را برای جایگزینی روش ارسطویی پیشنهاد می‌کند و در دومی تصویری از پژوهش‌های علمی همراه با همکاری و تعاون را ترسیم می‌کند.

نقش بیکن در روش‌شناسی




نقش او در روش‌شناسی علمی جدید مورد مناقشه است. عده‌ای مانند اصحاب دایرةالمعارف (فیلسوفان فرانسوی قرن هیجدهم) برای او نقش پرچم‌داری و پیشگاهی قائل بوده و بعضی چون الکساندر کویره و‌ای. جی. دیجستر هویز از مورخان بزرگ قرن بیستم نقش او را‌ اندک و ناچیز دانسته‌اند.با این‌حال آنچه مورخان امروزه تحت عنوان اسطوره‌ بیکن از آن یاد می‌کنند، ناظر به توجه و اهمیتیست  که بیکن برای پیشرفت و به زیستن انسان در سایه‌ پیشرفت علم و تکنولوژی قائل بود. از این جهت او را روح زمانه‌ خویش می‌دانند.




محتوای نو ارغنون




در آغاز نوارغنون بیکن چهار بت یا خطای ذهنی را عنوان می‌دارد که موجب خطا و مانع پیشرفت است. این بت‌ها سر راه مطالعه‌ طبیعت توسط آدمیان هستند. این بت‌ها سفسطه یا خطاهای استدلال نیستند، بلکه تمایلات ناشایست ذهن بشرند. بت قبیله که حاکی از نقصان طبیعی ذهن است و تعمیم‌دهی‌های بی‌مورد ما از این نقصان منشا می‌گیرد. بت‌های غار که از تعلیم و تربیت ناشی می‌شوند و ذهن ما را چنان دربرگرفته و زندانی می‌کند که گویی در غار افلاطون است. بت‌های بازار عبارت‌اند از الفاظی که بر تصور ما از اشیا حاکم است. زبان عامیانه‌ای که با طبقه‌بندی‌های پیش‌ساخته خود از اشیا از مفهوم‌سازی علمی جلوگیری می‌کند. به عنوان مثال در زبان الفاظی هستند که مصداقی در عالم خارج ندارند و یا دارای معانی مبهم و گنگی هستند. آخرین بت، بت‌های تماشاخانه است که ناشی از جاذبه‌ی نظریات فلسفی است مانند نظریات فلسفی ارسطو.  در بیانی تمثیلی بیکن با رد نظریات فلسفی پیشینیان، عقل‌گرایان را به عنکبوت‌هایی تشبیه می‌کند که به طور پیوسته از مایه‌ درونی خود تار تنیده و پرده‌ای سست و بی‌اساس می‌بافند. تجربه‌گرایان به‌سان مورچه‌هایی هستند که تنها به گردآوری بسنده می‌کنند، بی آن‌که بهره‌ای از آن ببرند. به زعم بیکن، دانشمند واقعی چونان زنبور عسل-که از شهد گل‌ها به نیروی درونی انگبین می‌سازد- با مشاهده و تجربه، به مدد نیروی تعقل علم را پدید می‌آورد.

در کتاب ارغنون نو او بر مرکزیت روش تاکید کرده و بیان می‌دارد که دانش با تجربه آغاز شده، اما به وسیله‌ روش جدید استقرای حذفی راهنمایی می‌شود. او با خرده‌گیری از روش ارسطو در علم، روش ارسطویی را پیش‌دستی بر طبیعت می‌نامید. ارسطوئیان از حس و اشیا جزئی آغاز می‌کردند، اما ناگهان به اصول کلی پریده و سعی در استنتاج نتایج بیشتری از آن‌ها داشتند. در برابر آن‌ها، بیکن روش خود را تفسیر طبیعت نامید. روشی که اگرچه از حس و اشیا جزیی می‌آغازید، اما با حرکتی دقیق و تدریجی به اصول کلی می‌رسید.

از دید بیکن علم سنتی دوران پیشین، با بهره‌گیری از استقرای ارسطو، گویی تنها به مفاهیم مجرد پرداخته است، بی آن‌که به خود طبیعت و اشیا بپردازد. به عقیده‌ وی، استقرای ارسطویی در معنای منطقی آن نمی‌تواند حقیقت اشیا و موجودات را بر ما آشکار سازد، بلکه تنها به ایجاد هماهنگی و همبستگی میان پدیده‌های ذهن ما بسنده می‌کند، حال آن‌که هدف ما از تفسیر طبیعت این است که طبیعت بیرونی را با نظم و منطق، درونی کرده تا بتوانیم بر واقعیت بیرونی تاثیر گذاشته و بر آن چیره شویم.

انتقاد دیگر بیکن از استقرای ارسطویی به این مساله باز می‌گردد که از دید بیکن، استقرای ارسطو، استقرای شمارشی ساده است. در عوض استقرای بیکن روندی حذفی دارد و از تجربه‌های منفی نیز بهره می‌جوید.

تحقیق علمی درست و هدایت شده از نگاه بیکن چیزی نیست جز پیشرفتی تدریجی و قدم به قدم از قاعده‌ به راس هرمی از احکام و قضایا.

در قاعده‌ هرم مشاهدات قرار دارند. تهیه و تنظیم تاریخ‌چه‌های تجربی و طبیعی به منظور محکم‌تر کردن هرچه بیشتر قاعده هرم ضروری است. آثار بیکن در زمینه‌ جزر و مد امواج، بادها و بعضی از جنبه‌های زندگی انسانی در جهت تامین این پشتوانه است. پس از گردآوری اطلاعات و واقعیات به میزان کافی است که می‌توان میان آن‌ها به جست‌وجوی روابط بپردازیم.




جدول دسته‌بندی تجربه‌ها




بیکن به دسته‌بندی تجربه‌ها در سه جدول می‌پردازد. این سه جدول به شرح زیرند:

۱- "جدول حضور یا طبیعت اشیا"

۲- "جدول غیاب یا انحراف"

۳- " جدول درجات یا مقایسه"

در این جدول‌ها چنان‌چه از نام‌های‌شان پیداست، بودن یا نبودن یا تغییر و تفاوت طبیعت‌های اشیا مورد بررسی قرار می‌گیرد. از دید بیکن استقرا، جست‌وجو در همین جدول‌ها است. هم‌چنین تا آن‌جا که ممکن است باید تجربه‌های متنوع و مختلفی را کشف کنیم. خود بیکن روش‌هایی را برای گسترش تنوع تجریی پیشنهاد می‌کند. برای مثال می‌توان از روش معکوس کردن تجربه‌ها، ایجاد مانع در تجربه‌ها و یا ترکیب آن‌ها نام ‌برد.

در راس هرم بیکنی عام‌ترین اصول یا صور قرار دارند. صور اصولی هستند که برای توصیف کارکرد و ویژگی‌های طبایع به کار می‌روند. از دید بیکن هرچند تنها طبایع در واقعیت وجود دارند، اما صور نیز تبیین کننده‌ طبایع و مشخص کننده‌ قوانین تغییر در طبایع به حساب می‌آیند. بیکن به مساله‌ منزلت الفاظ نظری نیز می‌پردازد. تنها طبایع جزئی وجود دارند و نه صور. با این‌حال، صور به مثابه واژگان نظری ابزارهای زبانی ما برای موجودات مشهود به حساب می‌آیند. بیکن به صراحت بیان می‌دارد که در نظریه‌ورزی‌ها و نظریه‌پردازی‌ها یک دانشمند یا فیلسوف نباید از امور واقع فراتر رود. اگر این اصل رعایت شود و نظریه‌های ما پایه‌های محکمی در امور واقع داشته باشند، در تبیین واقعیاتی فراتر از امور واقع نباید هیچ دل‌مشغولی داشته باشیم.


طبقه‌بندی دانش‌ها


از نکات مهم فلسفه‌ بیکن طبقه‌بندی دانش‌ها در آثار اوست. دانش انسانی از دید بیکن سه شاخه‌ اصلی دارد، و هر یک از این سه شاخه با یکی از توان‌ها و فعالیت‌های اساسی درون انسان در پیوند است. این سه شاخه عبارت است از: تاریخ، شعر و فلسفه. بیکن شناخت آن‌چه از دایره‌ طبیعت بیرون است را یکسره از فلسفه بیرون می‌نهد.

علاوه بر تمام موارد بالا، آن‌چه دیدگاه‌های بیکن را در تاریخ و فلسفه‌ علم دارای ارزش و اهمیت خاصی می‌کند، دیدگاه‌های خاص او نسبت به خود علم است. بیکن به بهره‌کشی، سلطه و اقتدار همه جانبه‌ انسان بر طبیعت معتقد است. هدف نهایی تحقیق علمی چیزی جز برقراری این اقتدار نیست و نظر ارسطویی که در آن شناخت طبیعت خودبه‌خود غایتی به حساب می‌آمد از دید او مردود محسوب می‌شود. تحولات بزرگ زمان بیکن، که رفته‌رفته به جدایی از جهان‌بینی دوره‌ باستان و دوره‌ میانه می‌انجامد، در تفکر او به صورت خواست انقلاب در‌ اندیشه ظهور کرد. معنای این انقلاب دگرگونی بنیادین و حرکت به سمت‌ و سویی نوین بود. غایت و نسبت طبیعت و انسان به زعم بیکن، با غایت و نسبت انسان و طبیعت در فلسفه‌ افلاطونی، ارسطویی و مدرسی متفاوت است. در دید بیکن، علم ابزار است و حتا بهبود و پیشرفت‌های اخلاقی بشر نیز در گرو استفاده‌ بهینه از علم در جهت بهبود زندگی بشر است. او می‌پندارد، طبیعت چونان موجودی هزار چهره است و ما مجازیم که تمام زوایای آن را بکاویم و از آن بهره بریم. فنون، صنایع و اختراعاتی که به بهرمندی بیشتر انسان از طبیعت می‌انجامد از دید او پسندیده‌اند. او هم‌چنین بحث‌های مربوط به غایت‌انگاری و علل غایی را بحث‌هایی بیهوده دانسته که تنها به مشاجره‌های کلامی منجر شده و سد راه پیشرفت علم هستند. کنار گذاشتن علت غایی در پژوهش‌های علمی و طبیعی، از موارد مهمی‌ست که به نوزایی و شکوفایی‌اندیشه‌ غربی انجامید. علاوه بر حذف علت غایی، گام بعدی بیکن جدایی الهیات از فلسفه بود. فلسفه باید به فعالیت‌های عقلی و علمی بپردازد، در حالی که الهیات حاصل ایمان است و آمیختن این دو به هم، از ارزش ایمان خواهد کاست.

اثار نویسنده

پیشرفت علم
آتلانتیس جدید
بررسی‌های سیاسی و اجتماع
در باب امپراطوری

کلیدواژه

معرفی کتاب نو ارغنون اثر فرانسیس بیکن

درباره کتاب نو ارغنون

بخشی از کتاب نوار غنون

فرانسیس بیکن

دو کتاب مهم بیکن

نقش بیکن در روش‌شناسی

محتوای نوارغنون

آثار فرانسیس بیکن

کتاب های مرتبط

1- معرفی کتاب  در یوتیوب

2- معرفی کتاب  در آپارات