توضیحات
کتاب «یکی بود، یکی نبود» اثر محمدعلی جمالزاده (۱۲۷۰–۱۳۷۶) نخستین مجموعه‌داستان کوتاه مدرن در ادبیات فارسی است که در سال ۱۳۰۰ هجری شمسی (۱۹۲۱ میلادی) در برلین منتشر شد. این کتاب را بسیاری آغازگر داستان‌نویسی نوین ایران می‌دانند و به همین دلیل جمالزاده را «پدر داستان کوتاه فارسی» لقب داده‌اند.
📘 مشخصات کتاب
| ویژگی | توضیحات |
|---|---|
| عنوان | یکی بود، یکی نبود |
| نویسنده | محمدعلی جمالزاده |
| سال انتشار | ۱۳۰۰ (برلین) |
| ژانر | داستان کوتاه، رئالیسم اجتماعی |
| ساختار | یک دیباچه + شش داستان کوتاه + مجموعه‌ای از واژگان و اصطلاحات عامیانه |
🧠 محتوای کتاب
این مجموعه شامل شش داستان کوتاه است:
- فارسی شکر است – مشهورترین داستان کتاب؛ دربارهٔ زبان فارسی و تضاد لهجه‌ها و طبقات اجتماعی.
- رجل سیاسی – نقدی طنزآمیز بر سیاست‌مداران فرصت‌طلب.
- دوستی خاله‌خرسه – بازآفرینی یک ضرب‌المثل در قالب داستان.
- درد دل ملا قربانعلی – روایت مشکلات مردم عادی و فساد اداری.
- بیله‌دیگ، بیله‌چغندر – طنزی اجتماعی دربارهٔ وعده‌های پوچ.
- ویلان‌الدوله – داستانی دربارهٔ بی‌سرانجامی و بی‌هدفی شخصیت‌ها.
✨ ویژگی‌های برجسته
- زبان ساده و عامیانه: جمالزاده برای نخستین بار زبان محاوره و اصطلاحات مردم کوچه و بازار را وارد ادبیات کرد.
- رئالیسم اجتماعی: داستان‌ها بازتابی از جامعهٔ ایران در دوران مشروطه، با نقد استبداد، فساد و نابرابری.
- طنز و انتقاد: بیشتر داستان‌ها با نگاهی طنزآمیز به مشکلات اجتماعی و سیاسی می‌پردازند.
- دیباچهٔ مهم: مقدمهٔ کتاب نوعی مانیفست ادبی است که در آن جمالزاده از «دموکراسی ادبی» و ضرورت ساده‌نویسی سخن می‌گوید.
📌 اهمیت کتاب
- نخستین مجموعه‌داستان کوتاه مدرن فارسی.
- آغازگر جریان ساده‌نویسی و فاصله گرفتن از نثر متکلف قدیم.
- اثری که راه را برای نویسندگانی چون صادق هدایت، بزرگ علوی و دیگران هموار کرد.
- همچنان در دانشگاه‌ها و محافل ادبی به‌عنوان نقطهٔ عطف ادبیات داستانی ایران تدریس و بررسی می‌شود.
🔖 «یکی بود، یکی نبود» نه فقط یک کتاب داستان، بلکه آغاز یک دوران تازه در ادبیات فارسی است؛ دورانی که ادبیات از انحصار خواص بیرون آمد و به زبان مردم عادی نزدیک شد.