توضیحات
نهج البلاغه برگرفته از کلام نورانی و گهربار امیر مؤمنان، حضرت علی(ع) است که گذر زمان، هیچ گاه گرد کهنگی و غبار فراموشی بر سیمای پرفروغ او ننشانده و از جلوه و شکوهش نکاسته، تقوا و عدالت و جهاد و دیگر صفات برجسته او را از یاد نبرده و در برابر عظمت دانش و حکمت وی سر تعظیم فرود آورده است. نام و یاد علی(ع) از مرز تعصب و فرقه گرایی گذشته است، تا بدانجا که دوست و دشمن زبان به ستایش او گشوده و در مقامش، کتاب ها نوشته و شعرها سروده اند و با زبان اندیشه و سوز دل، فضیلت او را بیان کرده اند.
تدوین نهج البلاغه
این مجموعه گران قدر که گذشت زمان و ظهور اندیشه های نوتر و روشن تر، پیوسته بر ارزش آن افزوده است، گزیده ای از خطابه ها، دعاها، وصیت ها، نامه ها و جمله های کوتاه مولای متقیان، علی(ع) است.
این اثر ماندگار را علامه سید شریف رضی رضوان الله علیه از میان صدها کتاب و منبع، گردآوری و تنظیم کرده است.[۱]
مؤلف نهج البلاغه
نام سید رضی، «محمد»، کنیه اش «ابوالحسن» و ملقب به «سید رضی» یا «شریف رضی» بود که در سال ۳۵۹ ه..ق در بغداد به دنیا آمد و در سال ۴۰۶ ه . ق در ۴۷ سالگی از دنیا رحلت فرمود.
خاندان سید رضی، یکی از خاندان های بزرگ علمی و دینی و پارسای شیعه امامیه است که نسبش به پیامبر و امیر مؤمنان، علی(ع) و فاطمه زهرا(س) می رسد.
پدر ایشان، حسین بن احمد معروف به طاهر ذوالمناقب، شخصیتی بزرگ و مردی بلندآوازه بود که به عنوان نامی ترین شخصیت علوی، بارها به منصب «نقابت» (سرپرستی علویان و سادات) دودمان ابوطالب در بغداد منصوب شد.[۲]
مادر سید رضی، بانویی علوی و همنام جدّه اش، فاطمه زهرا(س) و شخصیتی محترم و دانشمند و بافضیلت بود. می گویند که شیخ مفید، سرآمد فقهای شیعه، کتاب احکام النساء را برای او تألیف کرده است.[۳]
علی، علم الهدی، ملقب به سید مرتضی، برادر سید رضی که چهار سال از او بزرگ تر بود، از افتخارات جهان تشیع و از فقیهان برجسته قرن چهارم هجری است.
سید رضی از هفده سالگی به تدریس و تألیف علومی که آموخته بود همت گماشت. او ویژگی های پسندیده فراوانی داشت که از جمله آنها سعه صدر، آزاداندیشی، علاقه زیاد به دانش اندوزی و شاگردپروری بود. از میان آثار مرحوم سید رضی قدس سره نهج البلاغه مشهورترین و ماندگارترین آنهاست که مؤلف محترم، آن را در سال ۴۰۰ هجری، یعنی شش سال پیش از وفاتش، با استفاده از دانش گسترده و ذوق سرشار و گزینش نیکوی ادبی خود تألیف فرموده است.
نام نهج البلاغه
سید رضی(ره) این کتاب را نهج البلاغه، یعنی راه و روش بلاغت نامید؛ زیرا این کتاب، درهای بلاغت را به روی خواننده می گشاید و جویندگان بلاغت را به آن نزدیک می سازد. نیاز دانشمند و دانشجو را برمی آورد و گم شده و خواسته بلیغ و زاهد است. از آن روز که این کتاب به دنیای فرهنگ و ادب گام نهاد، در میان دانشمندان و خطیبان و اهل ادب بلندآوازه شد و ستاره آن در شام و عراق و نجد و تهامه درخشید… .[۴]
اسناد، شرح ها، ترجمه ها
این اثر عظیم از گوینده بزرگش حکایت دارد و به قول عباس محمود عقّاد، نویسنده و تاریخ نگار معروف مصری: «چون خوب دقت کنی صدای امام را از آن سوی کلمات می شنوی، نه صدای دیگری را».[۵]
نهج البلاغه در طول حدود هزار سال عمر خود، در اختیار دانشمندان، طلاب و اهل علم بوده است. آنها به مطالعه و حفظ آن می پرداختند و در خطبه ها و خطابه ها بدان استناد و تبرک می جستند. اندیشمندان و محققان بر آن شرح و تفسیر می نوشتند و به ترجمه آن اقدام می کردند.
همه شارحان و مترجمان نهج البلاغه که بیش از سیصد نفر هستند، معتقدند که این کتاب از تألیف های علامه[۶] شریف رضی است و او این توفیق را یافته است که سخنان امیر مؤمنان، علی(ع) را با سبک و شیوه ای جالب گردآوری و تنظیم کند.[۷]
برخی ویژگی های نهج البلاغه
در این نوشتار مختصر، به برخی ویژگی های این کتاب ماندگار اشاره می کنیم:
۱. کلامی فوق کلام انسان ها و پایین تر از کلام خداست.
۲. جامعیت آن به گونه ای است که پس از قرآن به تمام مسائل دنیوی و اخروی پرداخته است.
۳. در فصاحت و بلاغت بی نظیر است.
۴. پس از قرآن، رسالتی جاودانه و جهانی برای هدایت بشر دارد.
۵. جاذبه ای خاص برای همگان دارد.
۶. از ضعف، خطا و تحریف به دور است.
۷. پیام های آن بسیار باارزش است.
۸ . عدالت خواهی و ستم ستیزی منحصربه فردی در آن است.
محتوای نهج البلاغه
نهج البلاغه از نظر محتوایی به مسائل گوناگون اعتقادی، اقتصادی، سیاسی و اخلاقی پرداخته و در قالب خطبه ها، نامه ها و حکمت ها، به پرسش های مربوط به این عرصه ها پاسخ داده است.
امام علی(ع) در نهج البلاغه در زمینه مسائل اعتقادی، به آفرینش جهان و انسان و جانوران، هدف دار بودن خلقت انسان، معرفت حق تعالی، وحدت حق تعالی، هدف فرستادن پیامبران، هدف بعثت پیامبر اکرم(ص)، استمرار رسالت با قرآن و عترت و فرجام و رستاخیز پرداخته است.
آن حضرت، به مسائل اقتصادی نیز پرداخته است و با بیان مسئولیت انسان در قبال سرزمین ها و چهارپایان، کار و تلاش انسان را ارج نهاده و او را به بهره مندی از حاصل دسترنج خویش فراخوانده است. همچنین به ضرورت آبادانی سرزمین ها، ذخیره سازی ثروت، حفظ بیت المال، عدالت اجتماعی، فقرزدایی، وظیفه ثروتمندان، برنامه های اقتصادی حکومت، وظایف فردی نیازمندان و وظایف دولت و جامعه در زمینه اقتصاد اشاره کرده است.
بخش دیگری از سخنان امام علی(ع) به مسائل سیاسی و حکومتی اختصاص دارد. امام در این میدان، به وظایف کارگزاران، استانداران، نویسندگان، ارتش و نیروها و سران نظامی، روش های دریافت مالیات و اصول کشورداری پرداخته است.
بحث دیگر نهج البلاغه، مسائل اخلاقی و تربیتی است که حضرت بر مبنای جهان بینی توحیدی، به مسائل عبادی و معنوی مانند سیمای عابدان شب زنده دار، انگیزه های گوناگون در عبادت، حالت ها و مقام های عابدان و تأثیر عبادت در نابودی گناه توجه نشان داده است.
به راستی، مفاهیم مختلف نهج البلاغه که در نوع خود، کم نظیر یا بی نظیرند، از شگفت ترین ویژگی های این کتاب بزرگ به شمار می روند.
نهج البلاغه در کلام بزرگان و اندیشوران
نهج البلاغه برخلاف دیگر کتاب های روایی و حدیثی، پای را از دایره اعتقادات تشیع و دین اسلام، فراتر نهاده و بسیاری از دانشمندان ادیان و مکتب های دیگر را به خود جذب کرده است. دکتر طه حسین مصری، فقط وحی و کلام خدا را بالاتر از سخن حضرت قرار می دهد و به قول ابن ابی الحدید معتزلی، سزاوار است تمام سخن شناسان عرب در برابر کلمات امام علی(ع) سجده کنند.[۸]
در اینجا چند سخن از بزرگان را درباره این اثر گران سنگ می آوریم:
حضرت امام خمینی(ره) فرموده است: کتاب نهج البلاغه بعد از قرآن، بزرگ ترین دستور زندگی مادی و معنوی و بالاترین کتاب رهایی بخش بشر است و دستورات معنوی و حکومتی آن، بالاترین راه نجات است.[۹]
شیخ محمود شکری آلوسی می گوید: نهج البلاغه مشتمل بر خطبه های امیرالمؤمنین است که فوق سخن مخلوق و دون سخن خالق است، نزدیک به مرتبه اعجاز دارد و مبتکر طرق حقیقت و مجاز است.[۱۰]
مقام معظم رهبری و نهج البلاغه
در اینجا بخشی از سخنان مقام معظم رهبری مدظله العالی را در پنجمین کنگره نهج البلاغه بیان می کنیم:
نهج البلاغه، کلام اولین مؤمن به وحی محمدی(ص) است، و کلام خلیفه پیغمبر؛ خلیفه ای که همه مسلمانان بر او اتفاق نظر دارند، و امامی که به اعتقاد شیعه و بسیاری از اهل سنت افضل صحابه است؛ یعنی انسانی در این حد از عظمت و اهمیت، سخنانش عیناً باقی مانده است و این می تواند نشان دهنده متنی عظیم و اصیل از معارف اسلامی باشد؛ متنی که همه چیز هم در آن وجود دارد؛ نبوت، فلسفه، تاریخ، اخلاق، زهد، رهبری در جامعه، نظام سیاسی، اجتماعی و مسائل عرفانی و…، و می توان پایه های اعتقاد کامل و جامع به اسلام را در این کتاب جست.
این کتاب وقتی در کنار قرآن قرار گیرد، یقیناً تالی قرآن است؛ یعنی ما دیگر کتابی نداریم که دارای این حد از اعتبار و جامعیت و قدمت باشد. لذا احیای نهج البلاغه تنها وظیفه شیعیان نیست، بلکه وظیفه همه مسلمانان است.
همه مسلمانان به عنوان احیای یک میراث بی نظیر اسلامی باید نهج البلاغه را زنده کنند و این احیا نه فقط به معنای کثرت چاپ که خب زیاد هم چاپ شده ، بلکه به معنای تحقیق در آن است. همچنان که روی قرآن کریم تحقیق شده، تفسیرهای زیادی نوشته شده است، روی نهج البلاغه هم باید این تحقیقات انجام گیرد. همان طوری که قرآن خوانده می شود نهج البلاغه هم باید خوانده شود، چون تالی قرآن است. همان طوری که مسلمان ها خودشان را موظف می دانند که با قرآن انس پیدا کنند و ندانستن قرآن را برای خود نقص می شمارند، ندانستن نهج البلاغه هم باید نقص به حساب بیاید.
نویسندهی نهج البلاغه چه کسی است؟
ابوالحسن محمد بن حسین موسوی معروف به سید رضی یا شریف رضی متولد سال 359 هجری است. او از نوادگان امام موسی بن جعفر(ع) و علی بن الحسین(ع) است. سید رضی مردی سخاوتمند و با عزتنفس بوده است، او علاوه بر گردآوری نهج البلاغه آثار ادبی و علمی زیادی را هم نوشته است. سید رضی شاگرد بزرگانی مثل شیخ مفید بوده است، و به بزرگانی چون شیخ طوسی درس داده است.
علت نام گذاری نهج البلاغه
نهج در لغت به معنای راه روشن؛ و بلاغت به معنای رسایی و شیوایی زبان است. سید رضی نام نهج البلاغه را به این دلیل نامگذاری کرد که این کتاب مناسب با حال و مقتضی به زمان با خوانندگانش سخن میگوید. سید رضی میگوید: «پس از تمام شدن، چنین دیدم که نامش را نهجالبلاغه بگذارم؛ زیرا این کتاب درهای بلاغت و سخنوری را به روی بیننده خود میگشاید و خواستههایش را به او نزدیک میسازد.
هم دانشمند و دانشجو بدان نیاز است، و هم مطلوب سخنور و پارسا در آن وجود دارد. چون سید رضی خودش ادیب و شاعر بوده است، اقوال حضرت علی را از زاویهی فصاحت و بلاغت بررسی کرده است و آنهایی را که دارای جذابیت بیشتری بودهاند انتخاب کرده است. او برای جمعاوری این کتاب بیشتر از پانزده سال زمان گذاشته است.
سبک نوشتار نهج البلاغه
سید رضی در نوشتن نهج البلاغه سبک خاصی را رعایت کرده است. این سبک سه ویژگی خاص دارد. اولین ویژگی این کتاب «گزینشی بودن» مطالبش است؛ به این معنی که سید رضی تمام اقوال حضرت علی را جمعآوری نکرده است. دومین ویژگی این سبک این است که سید رضی بلیغترین آموزههای امام علی (ع) را گردآوری کرده است. و سومین ویژگی این که سید رضی موضوعات نهج البلاغه را در حوزههای مختلف اعتقادی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و … بیان کرده است.
تقسیم بندی نهجالبلاغه
سید رضی که اقوال امام علی(ع) را از میان کتابهای گوناگون استخراج کرده و با سبکی دلپذیر و مطلوب تنظیم نموده است، در مورد کمیت و کیفیت نهجالبلاغه میگوید: «دیدم سخنان آن حضرت حول سه محور است، نخست خطبهها و فرمانها؛ دوم: نامهها و پیغامها؛ و سوم: کلمات حکمتآمیز و موعظهها. خطبهها و فرمانها 241، نامهها و پیغامها 79، کلمات حکمتآمیز و موعظهها 489، که هر کدام را در بابی مستقل قرار دادم.» وی در این باره مینویسد: «ادعا نمیکنم که من به همهی جوانب سخنان امام(ع) احاطه پیدا کردهام، به طوری که هیچیک از سخنان آن حضرت را از دست نداده باشم، بلکه بعید نمیدانم که آنچه نیافتهام بیش از آن باشد که یافتهام و آنچه در اختیارم قرار گرفتهاست، کمتر از آن چیزی باشد که به دستم نیامده است.»
سید رضی در مقدمهی نهجالبلاغه
نهجالبلاغه از لحاظ کیفیت دارای وجوه مختلفی و بی نظیری است؛ واژهها، مفردات، کلمات و بافت و استحکام جملات، موسیقی کلام، لطافت سحرآمیز بیان، زیبایی و ارزشهای ادبی، عمق معنانی و تاثیرگذاری شگرف آن هندسهای را ایجاد کرده که غیر از قرآن نه سابقه داشته است و نه در آینده کسی قادر است چنین سخن بگوید. اگر یک کتاب نهجالبلاغه را فارغ از هر جلد و انتشارات و ناشری که باشد، ورق بزنید، با انواع موضوعات و مباحث، آن هم در اوج لطافت و زیبایی، بر قلهی حکمت و دانایی آشنا میشوید.
چرا سید رضی نهج البلاغه را جمعآوری کرد؟
سید رضی برای جمعآوری نهجالبلاغه دلایل زیادی داشت. او پیش از گردآوری نهجالبلاغه، کتابی به نام «خصائص الائمه» را نوشته بود، که در این کتاب سخنان پیامبران و ائمه را آورده بود و با خواندن سخنان حضرت علی(ع) و درک شیوایی کلام او تصمیم گرفت تمرکزش را به جمعآوری سخنان آن حضرت معطوف کند.
محورهای اصلی موضوعات نهجالبلاغه
نهجالبلاغه نه تنها از بهخاطر الفاظ و ترکیبات زیبا و داشتن وجوه متعدد معنی بسیار قابل توجه است، بلکه تنوع موضوعی آن هم نظر بسیاری از اندیشمندان را به خود جلب کرده است. خوانندهی نهجالبلاغه درکنار موضوعات خداشناسی و یکتاپرستی با مباحث اجتماعی و سیاسی روبهرو میشود. خوانندگان در نهجالبلاغه آموزههای اخلاقی و اجتماعی را یاد میگیرند و با شیوهی حکومتداری حضرت علی هم آشنا میشوند.
اعتبار نهج البلاغه
نهجالبلاغه اثری محکم و معتبر است که احتمال وجود مطالبی خلاف روح اسلام و مخالف قرآن کریم و اصول عقلی و حسی در آن وجود ندارد. هرچند که نهجالبلاغه تالیف سید رضی است و او مطالب امام علی(ع) را از کتابهای مختلف گزینش و استخراج کرده است. با توجه به دقت علمی سید رضی در این تالیف باید اعتراف کرد که هیچ سندی معتبرتر از الفاظ و معانی نهجالبلاغه نیست. این کتاب از لحاظ لفظ و معنا در حد اعجاز است و تنها حضرت علی (ع) میتوانسته چنین معجزهاسا سخن بگوید.
موضوع نهجالبلاغه چیست؟
موضوعات بیان شده در نهجالبلاغه آنقدر جامع و وسیع هستند که در قالب چند خط نمیگنجند. الهیات و خداشناسی، صفات الهی، رابطهی خدا با مخلوقات از موضوعاتی است که در نهج البلاغه بیان میشود.
منابع علمی امام علی(ع)
امام علی(ع) نزد استاد مشخصی به جز پیامبر(ص) درس نخوانده است. از این رو منابع علم امام را میتوان در این دستهها گنجاند. قرآن اولین منبع حضرت علی(ع) بود. او در خطبهی 122 میفرمایند: «قرآن با من است. از آن هنگام که یار آن گشتم (از همان ابتدای کودکی) از آن جدا نبودم» پیامبر اسلام (ص) را میتوان منبع دیگر حضرت علی دانست، حضرت علی در مورد کمال پیامبر میگویند: «من روز و ﺷﺐ بر پیامبر وارد ﻣﻲ ﺷﺪم ﭘﺲ چنانچه ﺳﻮال ﻣﻲﻧﻤﻮدم ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻲداد و ﭼﻨﺎﻧچه ﺳﻜﻮت ﻣﻲﻛﺮدم از ﺧﻮد ﺷﺮوع به ﺳﺨﻦ ﻣﻲﻛﺮد.
آیهاي ﻧﺒﻮد که ﺑﺮ او ﻧﺎزل ﺷﻮد ﻣﮕﺮ اینکه ﺑﺮاﯾﻢ ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ و ﺗﻔﺴﯿﺮ و ﺗﺎوﯾﻞ آن را ﺑﺮاﯾﻢ ﻣﻲآﻣﻮﺧﺖ و در ﺣﻘﻢ دﻋﺎ ﻣﻲﻛﺮد ﺗﺎ آنچه به ﻣﻦ آموخته، ﻓﺮاﻣﻮﺷﻢ ﻧﺸﻮد. دﺳﺖ ﺧﻮد را ﺑﺮ سینهام ﻣﻲ ﮔﺬاﺷﺖ و ﻣﻲ ﻓﺮﻣﻮد: ﺑﺎر ﺧﺪاﯾﺎ سینهاش را از ﻋﻠﻢ و ﺣﻜﻤﺖ و ﻧﻮر اﺷﺒﺎع ﻓﺮﻣﺎ ﭘﺲ به ﻣﻦ ﻣﻲ ﮔﻔﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ به ﻣﻦ ﺧﺒﺮ داد که دﻋﺎﯾﺖ را در ﺣﻖ ﻋﻠﻲ ﭘﺬﯾﺮفتم.»
دانش گسترده و پندهای امیرالمومنین (ع) آن قدر زیاد بود که در حوزهی خاصی نمیگنجید، آن حضرت با تفکر و اندیشه و تدبر در تاریخ و اوضاع گذشتگان و احوال زمانه به درک و علم والا میرسید. و درآخر علم امام علی(ع) تفضلی الهی به آن حضرت بوده است، همانگونه که پیامبر(ص) با عنایت الهی عارف به معارف مختلف شد، امام علی (ع) نیز با عنایت الهی به علوم عمیق و گسترده دست یافت.
بهترین ترجمهی نهج البلاغه از کیست؟
کتاب نهج البلاغه تاکنون به بیش از ده زبان دنیا ترجمه شده است. انگلیسی، فرانسوی، آلمانی، لهستانی، روسی، اسپانیایی و فارسی تعدادی از زبانهایی هستند که نهجالبلاغه به آنها ترجمه شده است. انتخاب مشهورترین ترجمهی فارسی نهجالبلاغه بسیار کار دشواری است اما بزرگانی چون «استاد حسین انصاریان»، «محمدمهدی جعفری»، «سید جعفر شهیدی» و «محمد دشتی» نهجالبلاغه را ترجمه کردهاند. مترجمی ناشناخته اولین ترجمهی نهجالبلاغه را حدود قرن پنجم انجام داد و این کتاب بعدا به تصحیح عزیزالله جوینی بازنویسی شد.
به دلیل وسعت موضوعات مطرح شده در نهجالبلاغه بزرگان زیادی در طول تاریخ آن را از وجوه مختلف بررسی کردهاند. بیشتر این بررسیها به شکل شرحی جامع بر نهجالبلاغه درآمده و منتشر شدهاند.
کتاب «معارج نهجالبلاغه»، علامه ابوالحسن علی بن زید بیهقی در قرن ششم هجری قمری، «سیری بر نهج البلاغه» از مرتضی مطهری، «تفسیر موضوعی نهج البلاغه» از مصطفي دلشاد تهرانی و همچنین کتاب «شرح نهجالبلاغه» از میثم بن علی بن میثم بحرانی در قرن هفتم میلادی و کتاب «ترجمه و تفسیر شرح نهجالبلاغه» محمد تقي شوشتری در سال 1377 هجری شمسی از شرحهای مهم نهجالبلاغه هستند.
1- معرفی کتاب نهج البلاغه در یوتیوب
2- معرفی کتاب نهج البلاغه در آپارات
نقد و بررسیها
هیچ دیدگاهی برای این محصول نوشته نشده است.