رباعیات حکیم عمر خیام (چهار زبانه)

توضیحات

معرفی کتاب رباعیات خیام

رباعیات حکیم خیام اثر حکیم ابوالفتح عمربن ابراهیم خیام است.

حکیم ابوالفتح عمربن ابراهیم الخیامی مشهور به “خیام” فیلسوف و ریاضیدان و منجم و شاعر ایرانی است. آوازه او بیشتر به واسطه رباعیاتش است. حال سروده‌های حکیم عمر خیام نیشابوری در قالب رباعی منتشر شده و در قالب کتابی با عنوان رباعیات خیام، پیش‌روی شما قرار دارد. باید خاطرنشان ساخت که رباعیات خیام تاکنون به اغلب زبان‌های زنده دنیا ترجمه شده‌اند؛ ترجمه آثار این دانشمند بزرگ ایرانی به انگلیسی با همت ادوارد فیتزجرالد، انجام گرفته و شهرت خیام را در غرب، بش از پیش افزایش داده است.

رباعیات خیام حاوی سروده‌های حکیم عمر خیام نیشابوری در قالب رباعی است.

در بخشی از رباعیات خیام می‌‌خوانیم:

این یک دو سه روز نوبت عمر گذشت
چون آب به جویبار و چون باد به دشت
هرگز غم دو روز مرا یاد نگشت
روزی که نیامده‌ست و روزی که گذشت

درباره نویسنده:

حکیم عمر خیام نیشابوری، شاعر، فیلسوف، ریاضی دان و منجم ایرانی، در قرن پنجم هجری در شهر نیشابور خراسان چشم به جهان گشود. نام کامل این فیلسوف و شاعر بزرگ «غیاث ‌الدین ابوالفتح عمر بن ابراهیم خیام نیشابوری» است و در دوره حکومت ترکان سلجوقی در خراسان زندگی می کرده است.  وی در ترتیب رصد ملکشاهی و اصلاح تقویم جلالی همکاری داشت. وی اشعاری به زبان پارسی و تازی و کتاب‌هایی نیز به هر دو زبان دارد. از آثار او در ریاضی و جبر و مقابله رساله فی شرح ما اشکل من مصادرات کتاب اقلیدس، رساله فی الاحتیال لمعرفه مقداری الذهب و الفضه فی جسم مرکب منهما و لوازم الامکنه را می‌توان نام برد. وی به سال ۵۲۶ هجری قمری درگذشت. رباعیات او شهرت جهانی دارد.

خیام نیشابوری مراحل تحصیل و ترقی خود را در شهر محل تولد یاد گرفت و از شاگردان «امام موفق نیشابوری» بوده است. حکیم خیام نیشابوری از ابتدای یادگیری علوم مختلف استعداد بسیار زیادی در فلسفه و ریاضیات داشت و به دنبال رسیدن به مدارج بالای علم و دانش، در سال 461 هجری خراسان را ترک کرد و عازم سمرقند می شود.

ورود به سمرقند در زندگی خیام نیشابوری نقطه عطف بسیار بزرگی به حساب می آید. در سمرقند خیام با فردی به نام ابوطاهر قاضی القضات آشنا می شود و تحت حمایت این فرد، به تدوین کتب ریاضی می پردازد. اولین کتاب خیام نیشابوری در مورد معادله های درجه سوم بود که در ادبیات و تاریخ ما به عنوان کتاب رساله فی البراهین شناخته می شود.

براساس اطلاعات تاریخی حیکم عمر خیام در اردیبهشت 427 به دنیا آمد و در سال 510 نیز در همان نیشابور در گذشت. خیام نیشابوری در علوم بسیاری مهارت داشته و از فیلسوفان ارزشمند تاریخ ایران است، تا جایی که حتی در برخی نوشته ها، از خیام به عنوان «همه چیز دان» هم نام برده شده است.

حکیم عمر خیام نیشابوری از سرشناس­ترین، رباعی­سرایان ایران زمین در گذشته بوده است و آثار بسیار ارزشمندی از خود به یادگار باقی گذاشت. خیام در عرصه علمی کارنامه درخشان تری دارد؛ اما همه، حتی در دیگر کشورها، با رباعیات سراسر مغز و معنی خیام وی را می شناسند. فعالیت های علمی خیام نیشابوری به قدری گسترده و ارزشمند بوده اند که به او لقب حجه الحق نیز داده شد.

یکی از برجسته‌ترین کارهای خیام را می‌توان سروسامان دادن و سرپرستی محاسبات گاه‌شماری ایران در زمان وزارت خواجه نظام‌الملک، که در دوره پادشاهی ملک‌شاه سلجوقی، دانست؛ محاسبات منسوب به خیام در این زمینه، هنوز معتبر است و دقتی به مراتب بالاتر از گاه‌شماری میلادی دارد. همچنین باید خاطرنشان ساخت نقش خیام در حل معادلات درجه‌سوم و مطالعاتش درباره اصل پنجم اقلیدس نام او را به‌عنوان ریاضی‌دانی برجسته در تاریخ علم ثبت کرده‌است.

چرا رباعیات خیام شهرت جهانی دارد؟

همانطور که پیشتر هم گفته شد، خیام از رباعی سرایان فصیح کشور است و به واسطه آثار ارزشمندی که از خود به یادگار گذاشته، در سطح جهانی نیز با رباعی هایش معروف است. تا به حال بیشتر رباعیات خیام به تعدادی از زبان های زنده دنیا برگردان شده و همین امر باعث شهرت هرچه بیشتر این شاعر نیشابوری زاد شده است.

ادوارد فیتز جرالد، نام فردی است که برای اولین بار رباعیات خیام نیشابوری را به زبان انگلیسی ترجمه کرد و در اختیار جهانیان گذاشت. وی یک نویسنده انگلیسی بود که شهرت خود را هم از ترجمه آثار خیام به زبان مادری اش به دست آورد.

 

یکی از مهم ترین علل شهرت جهانی خیام آنست که نقطه قوت او در اندیشه اوست؛ بدین معنا که در اشعار خود به دغدغه های مشترک انسان ها همچون فلسفه زندگی و مرگ می پردازد که پاسخ به آن ها برای تمام انسان های دنیا ارزشمند محسوب می شود و از طرفی با ترجمه آثار، زیبایی مضامین آن از بین نمی رود.

خیام آثار علمی و ادبی بسیاری تالیف کرده است، کتاب ها و نوآوری هایی ارزشمند که در زمان خود کم تر از سفر به کره ماه نبودند. بیشتر کتب خیام به زبان عربی هستند که میتوان به کتاب میزان الحکمت اشاره کنیم که در بحث فیزیک است.

 

رباعیات خیام نیشابوری، گنجینه ای از هنر و ادب ایران کهن

همانطور که گفتیم رباعیات خیام از مهمترین و ارزشمندتری آثار وی است. بر اساس اطلاعات تاریخی، گفته می شود که رباعیات خیام نیشابوری در سال های 5 و 6 هجری نوشته شده اند و بیشتر دارای دیدگاهی فلسفی هستند.

همچنین گفته می شود که رباعیات خیام در سال های زندگی اش جمع آوری و کتاب نشده بودند. فقط دوستان نزدیک و آشنایان خیام از چینی رباعی هایی مطلع بودند. کتاب رباعیات خیام پس از مرگش جمع آوری و ثبت شدند و به انتشار رسیدند.

حتی به همین دلیل است که در صحت و صداقت برخی از رباعی ها جای شک وجود دارد و برخی در مورد تعدادی از این رباعی ها ادعای جعلی بودن دارند.

معرفی رباعیات خیام

پیش از آنکه در مورد رباعیات خیام صحبت کنیم، اجازه دهید اول کمی در مورد سبک رباعی با شما صحبت کنیم. رباعی یکی از نوآوری های بسیار مهم در ادب پارسی است و از ابتکارات ایرانی در شعر به شمار می آید. رباعی ها متشکل از دو بیت، یعنی چهار مصراع اند که مصراع اول، دوم و چهارم دارای قافیه هایی یکسان اند.

وزن کلی رباعی ها معمولا بر وزن لا حول ولا قوه الا بالله است و برای مصرع سوم شاعر در استفاده از قافیه یکسان با مصرع اول و دوم، مختار است. رباعی را دشوارترین نوع شعر فارسی می دانند، چرا که کوتاهی کلام اجازه زیاده گویی را از شاعر گرفته و باید در کوتاهترین جملات، مفاهیمی عمیق و زیبا آفرید.

رباعیات خیام نام مجموعه ای از آثار اوست که شعرهایی بی نظیر و زیبا هستند و بیشتر نشان دهنده دیدگاه فلسفی خیام هستند. رباعیات خیام به گونه ای است که نه در کلمات و اصطلاحات شعری و نه حتی در پیش زمینه فکری، مشابه با کار هیچ یک از دیگر شاعران ایرانی نیست.

 

خیام شاعری با شهرت جهانی

بیشترین هنر ادبی که در آثار خیام به وفور به چشم می خورد، استفاده از صنعت ایجاز در نوشته است. خیام در رباعیاتش با استفاده از ساده ترین واژگان معانی ارزشمند و فاخری را به وجود آورده است که خلق اثری مشابه، استعدادی شگرف نیاز دارد. همین عامل از جمله دلایل شهرت رباعیات خیام است، سادگی در بیان، معانی عمیق و گیرایی در عموم جامعه و جالب تر اینکه چنین سبک کاری تنها مختص به خیام است و شاعر فارسی زبان دیگری چنین بلاغت سخنی در رباعی ندارد.

با اینکه فلسفه در معنا و مفهوم بسیار پیچیده و دشوار است، اما خیام در رباعیات خود مفاهیم فلسفی را به ساده ترین راه ممکن در اختیار مخاطب قرار می دهد و بدون داشتن کوچترین دانشی، می توان معنی این اشعار را درک کرد.

 

از دیگر دلایل شهرت جهانی رباعیات خیام این است که برخلاف دیگر شاعران فارسی زبان، در آثار خیام استفاده از واژگان عربی در کمترین حد خود قرار دارد. همچنین در نحوه استفاده از واژگان عربی هم ظرافت و ریزبینی بسیار جذابی وجود دارد و این خاص ترین ویژگی در شعرهای خیام است. البته زیبایی های کتاب رباعیات خیام تنها به همین موارد خلاصه نمی شود.

خیام در شعرهای خود مفاهیم جدیدی از فلسفه را با بیان شعر به نمایش کشیده است، گویی که خلاصه ای از فلسفه زمان را می توان با بیانی آهنگین در کتاب رباعیات خیام آموخت.

 

رباعیات خیام به چند زبان ترجمه شده است؟

همانطور که گفتیم رباعیات خیام تنها در بین مردم ما شهرت ندارد و در مرزهای بین المللی نیز از جایگاه بسیار مناسبی برخوردار است. رباعیات خیام تا به حال بار ها به زبان های مختلف دنیا ترجمه شده است. مجموعه اشعار حکیم عمر خیام تابحال به 31 زبان زنده دنیا، به شرح زیر، ترجمه شده است.

 

ترجمه انگلیسی مجموعه اشعار خیام به زبان انگلیسی توسط فردی به نام فیتز جرالد انجام شد و شهرت بسیاری هم برای این مترجم انگلیسی تبار به همراه آورد. ترجمه فرانسوی آثار حکیم عمر به زبان فرانسوی نیز توسط فردی به نام ژان باتیست نیکولا صورت گرفت. ژان نیکولا فرانسوی، سال های زیادی از عمر خود را در سفارت فرانسه در تهران سپری کرد. در این این مدت آشنایی بسیار مطلوبی با زبان پارسی پیدا کرد و سال های بعد از اتمام کار خود را هم در رشت به سر برد.

ترجمه عربی اشعار خیام به علت نزدیکی زبان فارسی و عربی، شاید ساده ترین ترجمه آن بوده است. احمد حافظ عوض نام فردی است که برای اولین بار آثار حکیم عمر را به زبان عربی ترجمه کرد.

 

چند بیت از رباعی حکیم عمر خیام نیشابوری

اشعار حکیم خیام نیشابوری به قدری ارزشمند و زیباست که واقعا به سختی می توان بهترین رباعیات خیام را از بین آنها جدا کرد. حتی باید گفت همگی اشعار وی به قدری زیباست، که همه را می توان بهترین دانست. برای آنکه بیشتر با مجموعه اشعار این شاعر ارزشمند آشنا شوید، در ادامه چند بیتی از اشعار خیام را هم آورده ایم.

بنگر ز جهان چه طرف بر بستم ؟ هیچ

وز حاصل عمر چیست در دستم ؟ هیچ

شـمع  طـربم  ولی  چـو  بنـشستم  هیچ

من  جام  جمم  ولی  چو  بشکستم هیچ

***

زان پیش  که  نام  تو  ز  عالم   برود

می خور که چو می بدل رسد غم برود

بگشای   سر   زلف  بتی   بند  به  بند

زان  پیش  که  بند  بندت  از هم  برود

***

افسوس   که   نامه   جوانی   طی   شد

وان  تازه   بهار   زندگانی    طی   شد

حالی  که   ورا     نام   جوانی    گفتند

معلوم    نشد   که    او  کی آمد کی  شد

***

گر می نخوری طعنه مزن مستان را

بنیاد مکن تو حیله و دستان را

تو غره بدان مشو که می می نخوری

صد لقمه خوری که می غلام‌ست آن را

***

آن قصر که جمشید در او جام گرفت

آهو بچه کرد و شیر آرام گرفت

بهرام که گور می‌گرفتی همه عمر

دیدی که چگونه گور بهرام گرفت

***

این کوزه چو من عاشق زاری بوده است

در بند سر زلف نگاری بوده‌ست

این دسته که بر گردن او می‌بینی

دستی‌ست که برگردن یاری بوده‌ست

***

بر چهره گل نسیم نوروز خوش است

در صحن چمن روی دلفروز خوش است

از دی که گذشت هر چه گویی خوش نیست

خوش باش و ز دی مگو که امروز خوش است

خواندن کتاب رباعیات خیام را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

مطالعه کتاب رباعیات خیام را به علاقمندان شعر و ادبیات فارسی، پیشنهاد می‌کنیم.

کتاب های مرتبط

1-معرفی کتاب رباعیات حکیم خیام در یوتیوب

2- معرفی کتاب رباعیات حکیم خیام در آپارات